De adel van steen: Marmer's tijdloze schoonheid en moderne precisie

Lieve steenfanaten, kunstliefhebbers en iedereen die de stille, koele schoonheid van een gepolijste steen kan waarderen,

Welkom terug bij de blogreeks over mijn inspiratiebronnen! Ik ben Simone van Olst, en vandaag wil ik het met je hebben over een materiaal dat synoniem is met beeldhouwkunst zelf, een steen die door de eeuwen heen de handen en harten van kunstenaars heeft gevormd en geïnspireerd: marmer. Als je ‘beeldhouwwerk’ zegt, denken veel mensen direct aan de stralend witte, bijna lichtgevende sculpturen uit de klassieke oudheid of de adembenemende meesterwerken van de Renaissance. En terecht, want marmer heeft een adel, een uitstraling en een geschiedenis die ongeëvenaard is.

In mijn atelier in Leiden, Beeldhouwatelier Simone van Olst, werken we met een breed scala aan steensoorten, elk met zijn eigen karakter en uitdagingen. Maar marmer… marmer blijft iets speciaals hebben. Het is een materiaal dat zowel ontzag inboezemt door zijn historische gewicht, als uitnodigt tot de meest verfijnde en precieze bewerking. En het interessante is dat deze klassieke steen niet alleen geschikt is voor figuratieve en organische vormen, maar ook een prachtig canvas kan zijn voor de strakke, geometrische en wiskundig geïnspireerde sculpturen waar mijn man en collega, Alex Sluimer, zo’n meester in is. Vandaag duiken we in de wereld van marmer: zijn soorten, zijn geschiedenis, en hoe zijn tijdloze kwaliteiten ook de moderne beeldhouwer blijven voeden.

Marmer: Een duik in de geschiedenis en geologie van een edele steen
Wat is marmer nu eigenlijk? Heel kort door de bocht: het is een metamorf gesteente, wat betekent dat het is ontstaan uit een ander gesteente (meestal kalksteen of dolomiet) dat diep in de aardkorst onder enorme druk en hoge temperaturen is getransformeerd. Tijdens dit proces herkristalliseren de mineralen, waardoor die kenmerkende, vaak glinsterende structuur van marmer ontstaat. De aders en kleurvariaties die we zo bewonderen, zijn het resultaat van onzuiverheden zoals klei, zand of ijzeroxiden die tijdens de metamorfose in de steen zijn opgenomen.

De geschiedenis van marmer in de beeldhouwkunst is rijk en eeuwenoud. Denk aan de Grieken, die het stralend witte Pentelische en Parian marmer gebruikten voor hun godenbeelden en tempels, zoals het Parthenon. De Romeinen namen deze traditie over en verspreidden het gebruik van marmer door hun hele rijk. Maar de absolute meester van het marmer, degene die de steen als geen ander leek te kunnen laten ‘ademen’, was natuurlijk Michelangelo in de Renaissance. Zijn David, zijn Mozes, zijn Piëta’s – het zijn werken die getuigen van een bijna bovenmenselijke beheersing van het materiaal en een diep begrip van de menselijke vorm. Hij zei dat hij het beeld al in het blok zag en alleen het overtollige marmer hoefde weg te halen. Hoewel dat misschien wat romantisch klinkt, zit er een kern van waarheid in: een goede beeldhouwer ‘leest’ de steen en werkt samen met de inherente kwaliteiten ervan.

De vele gezichten van marmer: Een palet aan kleuren en tekeningen
Als we het over marmer hebben, denken velen direct aan stralend wit. Maar de wereld van marmer is veel kleurrijker en diverser dan dat!

• Carrara marmer (Italië). Dit is misschien wel de bekendste. Het komt uit de Apuaanse Alpen in Toscane. Binnen Carrara heb je weer verschillende kwaliteiten:
  • Statuario. Zeer wit, met minimale, subtiele adering. Geliefd om zijn zuiverheid, ideaal voor verfijnde figuratieve beelden. Het is het marmer van Michelangelo’s David.
  • Calacatta. Ook wit, maar vaak met dramatischere, dikkere en donkerdere (grijze of zelfs goudkleurige) aders. Zeer luxueus en expressief.
  • Bianco Carrara. De meest voorkomende variant, vaak iets grijziger of met een fijnere, drukkere adering dan Statuario.
• Griekse marmers
  • Pentelisch marmer. Gebruikt voor het Parthenon. Wit, fijnkorrelig, en krijgt in de loop der tijd een prachtige, warme, goudgele patina door de aanwezigheid van ijzer.
  • Parian marmer. Afkomstig van het eiland Paros. Extreem fijnkorrelig en opvallend doorschijnend, wat het een zachte, wasachtige gloed geeft. Zeer gewild in de klassieke oudheid.
• Gekleurde marmers. De wereld van gekleurd marmer is eindeloos!
  • Nero Marquina. Diepzwart met contrasterende witte aders, uit Spanje. Heel dramatisch en chic.
  • Rosso Levanto/Verona. Prachtige rode marmersoorten uit Italië en Turkije, vaak met witte of groene aders.
  • Verde Guatemala/Alpi. Diverse soorten groen marmer, van zacht zeegroen tot diep donkergroen, vaak met een mooie tekening.
  • Giallo Siena. Warm geel tot okerkleurig marmer uit Italië. En zo zijn er nog talloze andere soorten, elk met een eigen unieke kleur, tekening, hardheid en bewerkbaarheid. De adering in een stuk marmer is als een vingerafdruk van de aarde; het vertelt een geologisch verhaal van miljoenen jaren. Voor een beeldhouwer kan die tekening een bron van inspiratie zijn, een element om mee te werken, of soms juist een uitdaging om te integreren in het ontwerp.

Werken met marmer: Uitdagingen en beloningen van een veeleisend materiaal
Marmer bewerken is een vak apart. Het is geen steen voor beginners die nog nooit een beitel hebben vastgehouden, maar het is ook geen onneembare vesting. Het vraagt respect, kennis en geduld.

• Hardheid en detaillering. Marmer is over het algemeen harder dan bijvoorbeeld serpentijn of albast, maar zachter dan graniet. Dit betekent dat het een goede balans biedt: het is hard genoeg om zeer fijne details en scherpe lijnen vast te houden, maar nog steeds goed te bewerken met handgereedschap (hoewel geduld en scherp gereedschap essentieel zijn!).

• Kristallijne structuur en brittleness. De kristallijne structuur die marmer zijn schoonheid geeft, maakt het ook enigszins bros en gevoelig voor breuk, zeker bij dunne, uitstekende delen of scherpe hoeken. Je moet de steen goed ‘lezen’, de richting van eventuele kristalstructuren of aders begrijpen, en voorzichtig te werk gaan om te voorkomen dat er ongewenste stukken afbreken.
• De magie van het polijsten. Een van de grootste beloningen van het werken met marmer is het polijstproces. Door het oppervlak met steeds fijnere materialen te schuren en te polijsten, komt de diepe kleur, de tekening en de karakteristieke, bijna wasachtige glans van het marmer tevoorschijn. Het is alsof je de ziel van de steen onthult. De mate van polijsten kan ook de expressie van je beeld sterk beïnvloeden: van een zachte, matte glans tot een spiegelglad, reflecterend oppervlak.
• De dialoog met de steen. Meer dan bij veel andere materialen, voelt het werken met marmer voor mij als een echte dialoog. Je kunt de steen niet dwingen. Je moet luisteren, reageren op zijn eigenschappen, en soms je plan bijstellen als de steen onverwachte kanten van zichzelf laat zien.

Alex Sluimer en de geometrie van marmer: Precisie in een klassieke jas
Nu komen we bij een heel interessant aspect: hoe verhoudt dit klassieke, vaak organisch en figuratief gebruikte materiaal zich tot de strakke, geometrische en wiskundig geïnspireerde sculpturen van mijn man en collega beeldhouwer Alex Sluimer? Je zou misschien denken dat marmer, met zijn soms grillige adering en zijn ‘zachte’ reputatie, niet direct Alex’ eerste keus zou zijn voor zijn precieze, analytische werk. Maar niets is minder waar! Alex ziet juist unieke mogelijkheden en uitdagingen in marmer.

• De aantrekkingskracht van wit marmer voor pure vorm. Voor veel van zijn geometrische studies en minimalistische vormen biedt een egaal, stralend wit marmer (zoals een goede kwaliteit Bianco Carrara of zelfs Statuario) een perfect canvas. De zuiverheid van het wit legt alle nadruk op de vorm zelf, op de lijnen, de vlakken, en de subtiele interactie met het licht, zonder de ‘afleiding’ van sterke kleuren of drukke patronen. Het geeft zijn abstracte vormen een tijdloze, bijna serene kwaliteit.
• Precisie en scherpe lijnen in een edele steen. De fijnkorrelige structuur van veel marmersoorten stelt Alex in staat om de vlijmscherpe lijnen, exacte hoeken en perfect gladde vlakken te realiseren die essentieel zijn voor zijn geometrische werk. Het is een test van vakmanschap om die precisie te bereiken in een materiaal dat, hoewel goed te bewerken, ook zijn eigen wil heeft.
• Het spel van licht op gepolijste geometrie. Alex is een meester in het begrijpen en benutten van hoe licht interageert met vorm. Gepolijst marmer, met zijn vermogen om licht te reflecteren en te verstrooien, biedt prachtige mogelijkheden voor zijn geometrische sculpturen. De manier waarop licht over een perfect glad facet glijdt, hoe een scherpe rand een harde schaduwlijn creëert, of hoe de subtiele doorschijnendheid van sommige witte marmers een innerlijke gloed suggereert – dat zijn allemaal elementen waarmee hij speelt.
• De uitdaging (of juist de schoonheid) van adering. Wat te doen met die karakteristieke aders in marmer als je streeft naar een pure, geometrische vorm? Soms zal Alex bewust zoeken naar blokken marmer met een zo rustig en egaal mogelijke structuur. Maar andere keren kan hij juist de uitdaging aangaan om de natuurlijke tekening van de steen te integreren in zijn geometrische ontwerp. Een ader die diagonaal over een strak vierkant vlak loopt, kan een onverwachte spanning of dynamiek toevoegen, een boeiend contrast tussen de door de mens opgelegde orde en de organische ‘gril’ van de natuur.
• Historische resonantie en moderne abstractie. Er schuilt een bijzondere kracht in het creëren van ultra-moderne, abstracte, wiskundig geïnspireerde vormen in een materiaal dat zo doordrenkt is van klassieke en renaissance-tradities. Het creëert een dialoog tussen heden en verleden, tussen ratio en historie, die Alex’ werk een extra laag van betekenis geeft.

Alex’ benadering van marmer laat zien dat dit ‘klassieke’ materiaal nog lang niet is uitgeput en nog steeds een bron van inspiratie kan zijn voor de meest hedendaagse en conceptuele sculpturale verkenningen.

Marmer in ons atelier: Van klassieke inspiratie tot moderne expressie
In ons Beeldhouwatelier Simone van Olst in Leiden is marmer een geliefd materiaal, zowel bij mij als bij Alex, en ook bij veel van onze cursisten.

• Voor ieder wat wils. Ikzelf werk graag met de meer organische mogelijkheden van marmer, de manier waarop het zich leent voor vloeiende lijnen en zachte rondingen, misschien geïnspireerd door de klassieke meesters maar altijd met een eigen, hedendaagse draai. Alex, zoals gezegd, verkent de geometrische en structurele potentie. En voor onze studenten biedt marmer een prachtige uitdaging om hun vaardigheden te verdiepen.
• Leren werken met marmer. We introduceren studenten vaak geleidelijk aan het werken met marmer. Misschien beginnend met een wat zachtere, makkelijker te bewerken variant, of met een kleiner stuk. We besteden veel aandacht aan de specifieke technieken die marmer vereist: het ‘lezen’ van de steen, het gebruik van de juiste beitels (vaak met hardmetalen punten voor de hardere soorten), de verschillende fasen van schuren en polijsten.
• Respect voor het materiaal. Een van de belangrijkste dingen die we proberen over te brengen, is respect voor dit edele materiaal. Marmer is kostbaar, en het vraagt om een doordachte, zorgvuldige benadering. We moedigen studenten aan om hun ontwerp goed voor te bereiden (eventueel met een maquette in klei of was) voordat ze de beitel in het marmer zetten.

Het werken met marmer in ons atelier is altijd een bijzondere ervaring. Er hangt een zekere concentratie en toewijding in de lucht als er aan marmer wordt gewerkt. Het is de wetenschap dat je bezig bent met een materiaal dat geschiedenis ademt, en dat je de kans hebt om daar jouw eigen, unieke hoofdstuk aan toe te voegen.

​Conclusie: Marmer – Een tijdloze bron van sculpturale schoonheid
Marmer is en blijft een van de meest tot de verbeelding sprekende materialen in de beeldhouwkunst. Zijn geschiedenis is rijk, zijn variëteit is enorm, en zijn expressieve mogelijkheden zijn, zelfs na duizenden jaren, nog lang niet uitgeput. Van de goddelijke perfectie van de Griekse kouroi tot de doorleefde emotie van Michelangelo’s slaven, en van de organische abstracties van Hepworth en Moore tot de precieze geometrie van Alex Sluimer – marmer blijft kunstenaars uitdagen en inspireren.

Het is een steen die geduld, vakmanschap en een diep begrip van vorm en materiaal vereist. Maar de beloning – een sculptuur met een ongeëvenaarde schoonheid, een subtiele lichtval en een gevoel van tijdloze elegantie – is elke inspanning waard.

Ik hoop dat deze blog je een nieuwe waardering heeft gegeven voor dit prachtige materiaal. Kijk de volgende keer dat je een marmeren beeld ziet, eens extra goed. Probeer de kleur, de adering, de textuur, de manier waarop het licht erop speelt, in je op te nemen. En wie weet, misschien krijg je zelf ook wel zin om de uitdaging aan te gaan en je eigen verhaal in deze edele steen te kappen. In ons atelier in Leiden ben je altijd welkom om die droom te verkennen.

Met een glanzende en creatieve groet,

Simone van Olst
Beeldhouwatelier Simone van Olst, Leiden