De moedige blik: Wat de collectie Visser in het Kröller-Müller ons leert over kunst, ruimte en materie

Lieve kunstontdekkers, ruimtedenkers en iedereen die gelooft dat kunst meer is dan alleen wat je op het eerste gezicht ziet,

Ik ben Simone van Olst. Vandaag wil ik een boek – en vooral de collectie die het beschrijft – met je delen dat een heel ander soort inspiratie biedt dan de boeken die we eerder hebben besproken. Het gaat niet zozeer om directe technieken of klassieke vormprincipes, maar om een manier van kijken, een houding ten opzichte van kunst, en een diepgaand onderzoek naar de essentie van materiaal, ruimte en idee. Ik heb het over het boek (of de catalogus) van "De collectie Visser in het Kröller-Müller Museum".

Het Kröller-Müller Museum in Otterlo, een plek die ik al vaker met liefde heb genoemd, herbergt niet alleen de wereldberoemde Van Goghs en een prachtige beeldentuin, maar ook deze uitzonderlijke verzameling moderne en hedendaagse kunst, bijeengebracht door het echtpaar Martin en Mia Visser. Het is een collectie die je misschien niet direct associeert met het traditionele beeldhouwen in steen, maar die juist daarom zo’n krachtige uitdaging en verrijking kan vormen voor ons als makers. Het dwingt je om je eigen kaders te bevragen en je definitie van ‘sculptuur’ op te rekken.

Martin en Mia Visser: Verzamelaars met een pioniersgeest en een feilloos oog
Wie waren Martin en Mia Visser? Zij waren niet zomaar verzamelaars; zij waren pioniers, visionairs met een ongelooflijke passie en een bijna feilloos oog voor het nieuwe en het grensverleggende in de kunst. Vanaf de jaren '50 en '60 van de vorige eeuw begonnen zij met het verzamelen van werk van kunstenaars die toen vaak nog aan het begin van hun carrière stonden en wiens werk door het grote publiek (en veel musea!) nog als moeilijk, radicaal of zelfs onbegrijpelijk werd beschouwd.

Ze waren niet geïnteresseerd in gevestigde namen of veilige keuzes. Nee, de Vissers zochten het avontuur op. Ze kochten werk van kunstenaars die experimenteerden met nieuwe materialen, nieuwe vormen en nieuwe ideeën. Denk aan stromingen als Minimal Art, Conceptuele Kunst, Arte Povera en Land Art. Kunstenaars als Carl Andre, Sol LeWitt, Dan Flavin, Christo, Piero Manzoni, Joseph Beuys, Bruce Nauman, en later ook Anselm Kiefer en Sigmar Polke vonden een plek in hun collectie. Wat hen dreef was een diepe nieuwsgierigheid, een verlangen om de kunst van hun eigen tijd te begrijpen en te ondersteunen. Ze bouwden vaak persoonlijke relaties op met de kunstenaars die ze verzamelden, wat hun collectie een extra, menselijke dimensie geeft. Een groot deel van deze unieke verzameling is gelukkig voor ons allemaal bewaard gebleven en te zien in het Kröller-Müller Museum.

Het boek "De collectie Visser": Een venster op een revolutionaire kunstperiode
Een boek of catalogus over zo'n collectie is meer dan alleen een verzameling plaatjes. Het is een document van een tijdperk, een getuigenis van een bepaalde artistieke visie. Ik stel me voor dat het boek "De Collectie Visser in het Kröller-Müller Museum" ons meeneemt in:

• De werken zelf. Natuurlijk, afbeeldingen van de sleutelwerken, hopelijk met details die de materialiteit en de textuur laten zien.
• De kunstenaars en hun intenties. Achtergrondinformatie over de kunstenaars, hun filosofieën, en wat zij met hun vaak radicale werken wilden uitdrukken.
• De visie van de verzamelaars. Inzicht in waarom Martin en Mia Visser juist voor deze kunstenaars en deze werken kozen. Wat zagen zij erin? Welke verbanden legden zij?
• Contextualisering. Essays van kunsthistorici die de werken en stromingen in een breder perspectief plaatsen en hun belang voor de kunstgeschiedenis duiden.

Zo'n boek wordt dan een soort draagbaar museum, een studieobject dat je steeds opnieuw kunt raadplegen om je te verdiepen in een periode die de kunstwereld voorgoed heeft veranderd.

De kunststromingen in de collectie Visser: Een uitdaging en inspiratie voor de (steen)beeldhouwer
Laten we eens kijken naar een paar van die stromingen die zo prominent aanwezig zijn in de Collectie Visser, en wat die ons als (steen)beeldhouwers te bieden hebben:

Minimal art. Denk aan de strakke, geometrische sculpturen van Carl Andre (zijn beroemde vloersculpturen van metalen platen) of Sol LeWitt (zijn systematische, modulaire constructies). Op het eerste gezicht misschien koel en afstandelijk. Maar kijk beter!

• Relevantie voor steen: minimal art legt een enorme nadruk op de essentie van de vorm, de eigenschappen van het materiaal en de relatie van het object tot de ruimte. Voor een steenbeeldhouwer is dit super relevant. Hoe kun je met een minimale ingreep de maximale expressie uit een blok steen halen? Hoe speelt de textuur, de kleur, de massa van de steen zelf een hoofdrol? De kracht van de ‘lege’ vorm, de herhaling, de seriële opbouw – het zijn allemaal principes die je kunt verkennen in steen. Mijn man en collega Alex Sluimer, met zijn fascinatie voor geometrie en structuur, vindt hier zeker aanknopingspunten!

Conceptuele kunst. Hierbij staat het idee, het concept, centraal – soms zelfs meer dan de fysieke uitvoering. Kunst als een mentaal proces.

• Relevantie voor steen: dit daagt ons uit om na te denken over de betekenis achter onze steensculpturen. Is een beeld alleen een mooie vorm, of draagt het ook een dieper idee, een verhaal, een vraag? Kan een steen, of een minimale bewerking ervan, een krachtig concept symboliseren? Denk aan de kracht van een zwerfkei die door zijn plaatsing of een subtiele toevoeging een nieuwe betekenis krijgt.

Arte Povera. Een Italiaanse beweging die letterlijk "arme kunst" betekent. Kunstenaars als Jannis Kounellis, Mario Merz en Giovanni Anselmo werkten met eenvoudige, alledaagse, vaak natuurlijke materialen zoals aarde, hout, textiel, takken, en ja, ook steen.

• Relevantie voor steen: Arte Povera viert de directheid en de poëzie van het materiaal zelf. Het gaat om de textuur, het gewicht, de geschiedenis die in het materiaal besloten ligt. Voor steenbeeldhouwers is dit een prachtige uitnodiging om de steen in zijn meest pure, soms ruwe, vorm te laten spreken. Het gaat niet om perfectie en glans, maar om de authenticiteit en de energie van de steen. De dialoog met het materiaal staat centraal.

Land art. Kunstenaars die het landschap zelf als hun canvas en materiaal gebruiken, zoals Richard Long of Walter De Maria (van wie de Vissers vaak documentatie en kleinere werken verzamelden).

• Relevantie voor steen. Dit raakt direct aan het werken met steen als oermateriaal, als onderdeel van de aarde. Hoe verhoudt jouw steensculptuur zich tot de natuurlijke omgeving? Kun je werken maken die specifiek voor een bepaalde plek zijn ontworpen (site-specific)? De schaal, de vergankelijkheid, de interactie met de elementen – allemaal thema’s die Land Art oproept en die ook voor steenbeeldhouwers relevant zijn.

Deze stromingen, hoe verschillend ook, hebben gemeen dat ze de traditionele opvattingen over wat kunst (en sculptuur) kan zijn, radicaal hebben opgerekt. Ze nodigen ons uit om voorbij het louter esthetische te kijken en na te denken over de rol van materiaal, ruimte, idee en context.

​Wat de collectie Visser (en het boek) jou als (steen)beeldhouwer kan leren
Het bestuderen van de collectie Visser, en het boek daarover, kan je als (steen)beeldhouwer op verschillende niveaus inspireren en uitdagen:

1. Ontwikkel durf en een eigen visie. De Vissers hadden de moed om te kiezen voor kunst die niet voor de hand lag, die schuurde, die vragen opriep. Dit kan jou als kunstenaar inspireren om ook je eigen, unieke pad te volgen, om te vertrouwen op je eigen fascinaties, zelfs als die afwijken van de mainstream. Durf te experimenteren!
2. Verdiep je materiaalbewustzijn. Zoveel werken in deze collectie leggen een sterke nadruk op de fysieke eigenschappen van het gebruikte materiaal. Het nodigt je uit om nog bewuster om te gaan met de steen waarmee jij werkt. Wat is de specifieke textuur, hardheid, kleur, adering, het gewicht van jouw steen? Hoe kun je die eigenschappen maximaal benutten in je beeld? Het gaat om het ‘luisteren’ naar de steen, een principe dat ik in mijn atelier altijd benadruk.
3. Scherp je ruimtelijk denken. De relatie tussen het kunstwerk, de ruimte eromheen, en de beschouwer die zich door die ruimte beweegt, is een centraal thema in veel werken uit de Visser Collectie. Dit is natuurlijk de essentie van sculptuur! Hoe activeert jouw beeld de ruimte? Hoe nodigt het de kijker uit tot interactie, tot beweging? Hoe speelt negatieve ruimte een rol?
4. Geef het concept kracht. Zelfs als je meer intuïtief of vormgericht werkt, kan het helpen om na te denken over het onderliggende idee of de intentie achter je werk. Wat wil je communiceren? Een sterk concept kan je helpen om gerichtere keuzes te maken in vorm, materiaal en afwerking, en geeft je werk een extra laag van betekenis.
5. Kijk voorbij het decoratieve. De kunst die de Vissers verzamelden, was zelden puur decoratief. Het stelde vragen, daagde percepties uit, zette aan tot denken. Dit kan jou inspireren om ook in jouw werk te zoeken naar een diepere laag, een relevantie die verder gaat dan alleen het ‘mooi’ zijn.

Mijn persoonlijke ontmoetingen met de collectie Visser (en de echo in mijn atelier)
Ik herinner me nog goed mijn eerste, meer bewuste kennismaking met werken uit de Collectie Visser in het Kröller-Müller. Het was anders dan de kunst die ik tot dan toe vooral kende. Soms direct confronterend, soms minimalistisch tot op het bot, soms poëtisch in zijn eenvoud. Werken van Carl Andre, Sol LeWitt of bijvoorbeeld Piero Manzoni (met zijn "Achrome" werken) zetten je aan het denken. Ze vragen een andere manier van kijken. Geen snelle consumptie, maar vertraging, contemplatie.
​
Hoe beïnvloedt dit mijn eigen, vaak meer organisch of figuratief geïnspireerde werk? Het lijkt misschien een tegenstelling, maar dat is het niet. Juist door me te verdiepen in deze conceptuele en minimalistische benaderingen, word ik me nog bewuster van mijn eigen keuzes. Het scherpt mijn blik voor de essentie. Wat wil ik nu écht zeggen met deze vorm? Is dit detail nodig, of leidt het af? Hoe kan ik met minimale middelen een maximale impact bereiken? Die vragen zijn universeel, ongeacht je stijl.

Deze ‘andere’ manieren van kunst maken vullen mijn ‘interne databank’ met een breder spectrum aan mogelijkheden. En dat probeer ik ook over te brengen in mijn atelier in Leiden. Ik moedig mijn studenten aan om niet alleen naar traditionele beeldhouwkunst te kijken, maar ook naar deze meer conceptuele of minimalistische stromingen. Het kan hun eigen werk onverwachte wendingen geven, hen helpen om los te komen van vastgeroeste ideeën, en hen stimuleren om na te denken over de ‘waarom’ achter hun werk, niet alleen de ‘hoe’. We praten over hoe je een idee kunt vertalen naar de weerbarstigheid van steen, hoe je de eigenschappen van de steen zelf onderdeel kunt maken van je concept, en hoe je met ruimte en materiaal kunt spelen.

Een uitnodiging tot verdieping en experiment
Het boek over de Collectie Visser in het Kröller-Müller Museum is een venster op een cruciale periode in de kunstgeschiedenis, een periode van radicale vernieuwing en herdefiniëring van wat kunst kan zijn. Het is een bron van diepgaande inspiratie, niet alleen voor kunsthistorici of liefhebbers van conceptuele kunst, maar voor elke maker die serieus met zijn vak bezig is en zijn eigen artistieke grenzen wil verkennen.

De kunstenaars en de verzamelaars die in dit boek centraal staan, tonen ons de kracht van een duidelijke visie, de moed om te experimenteren, en een diep respect voor de dialoog tussen idee, materiaal en ruimte. Het is een uitnodiging om zelf ook met diezelfde openheid en nieuwsgierigheid te werk te gaan.

Ik raad je dan ook van harte aan om, als je de kans krijgt, de Collectie Visser zelf te gaan ervaren in het Kröller-Müller Museum. En om, als je geïnteresseerd bent in de achtergronden, het boek of de catalogus ter hand te nemen. Laat je uitdagen, laat je verrassen, en wie weet welke nieuwe deuren het opent voor jouw eigen creatieve reis in steen.

En mocht je die reis willen voortzetten in een omgeving waar experiment, vakmanschap en persoonlijke expressie hand in hand gaan, dan ben je natuurlijk altijd welkom in mijn atelier in Leiden.

Met een onderzoekende en creatieve groet,

Simone van Olst
Beeldhouwatelier Simone van Olst, Leiden