Speksteen: Van zachte start tot duurzame tuinkunst

Lieve steenliefhebbers, creatieve beginners, en iedereen die wel eens met zachte hand een vorm uit de materie wil lokken,

Welkom terug bij mijn blogreeks over mijn inspiratiebronnen! Ik ben Simone van Olst. Vandaag wil ik het met je hebben over een steensoort die vaak wordt gezien als de ultieme beginnerssteen, maar die, als je goed kijkt en de juiste soort kiest, verrassende diepten en mogelijkheden biedt – zelfs voor duurzamere werken, zoals beelden voor in de tuin. Ik heb het over speksteen, ook wel steatiet genoemd. Een materiaal met een bijna aaibare zachtheid, een warme uitstraling, en een karakter dat uitnodigt tot een intuïtieve, speelse manier van werken.

Veel mensen maken voor het eerst kennis met steenbeeldhouwen via speksteen, misschien wel via een van de DIY-pakketjes van onze Samstone webshop. En dat is geweldig, want het is een fantastische manier om zonder al te veel technische barrières de magie van het vormgeven in drie dimensies te ervaren. Maar speksteen is meer dan alleen een "instapper". Er schuilen verborgen kwaliteiten in deze bescheiden steen, kwaliteiten die, mits goed begrepen en benut, kunnen leiden tot prachtige, persoonlijke en zelfs verrassend duurzame kunstwerken. Vandaag wil ik dieper ingaan op de wereld van speksteen, het cruciale verschil tussen bepaalde soorten uitleggen, en laten zien hoe je, geïnspireerd door zijn zachte kracht, kunt toegroeien naar het maken van jouw eerste, unieke beeld voor in de tuin.

Speksteen: Een warme kennismaking met de wereld van steen
Wat maakt speksteen zo geliefd, vooral bij startende beeldhouwers?

• De zachtheid. Het meest opvallende kenmerk is natuurlijk zijn zachtheid. Speksteen bestaat voornamelijk uit talk en is een van de zachtste steensoorten die er zijn (hardheid 1 tot zo’n 2,5-3 op de schaal van Mohs). Je kunt het vaak al met je vingernagel krassen! Dit betekent dat je geen zwaar, intimiderend gereedschap nodig hebt. Met eenvoudige raspen, vijlen, mesjes en schuurpapier kun je al prachtige resultaten bereiken.

• De tactiele kwaliteit. Speksteen voelt, zoals de naam al suggereert, vaak wat vettig of "zepig" aan. Het is een steen die warm aanvoelt en die uitnodigt om aangeraakt te worden, zowel tijdens het bewerken als wanneer het beeld af is.
• Snelle resultaten en zelfvertrouwen. Omdat het materiaal zo makkelijk te bewerken is, zie je relatief snel hoe een vorm onder je handen ontstaat. Dit werkt enorm motiverend en geeft een flinke boost aan je zelfvertrouwen. Het is de perfecte manier om een gevoel te ontwikkelen voor driedimensionale vorm, voor het wegnemen van materiaal (het subtractieve proces), zonder de technische en fysieke uitdagingen van hardere steensoorten.
• Kleur en tekening. Speksteen komt voor in een breed scala aan kleuren: van wit, grijs, groen en zwart tot roze, roodachtig en prachtig gemêleerde varianten. De adering en patronen kunnen soms heel levendig en verrassend zijn.

Deze eigenschappen maken speksteen tot een ideale "opstapsteen" naar de rijkere, maar soms ook complexere wereld van het beeldhouwen in hardere materialen. Maar, en dit is een heel belangrijke "maar", niet alle speksteen is hetzelfde!

De twee gezichten van speksteen: Gelaagd Aziatisch vs. solide Braziliaans – een cruciaal verschil
Als je wel eens speksteen hebt gekocht in een hobbywinkel of in een basispakket, is de kans groot dat je te maken hebt gehad met wat vaak Aziatische speksteen wordt genoemd (meestal afkomstig uit China of India). En hoewel deze steen zeker zijn charme heeft, kent hij ook zijn beperkingen, zeker als je streeft naar meer duurzaamheid of complexiteit.

• Aziatische speksteen (en zijn nukken)
  • Uiterlijk: deze soort komt vaak in prachtige, levendige (soms kunstmatig geverfde) kleuren en met mooie, decoratieve patronen. De steen kan echter behoorlijk zacht en bros zijn.
  • Geologische achtergrond en structuur: een belangrijk kenmerk van veel Aziatische speksteen is de gelaagde structuur. Dit komt vaak doordat de steen is ontstaan uit sedimentaire gesteenten of onder specifieke drukverhoudingen is gemetamorfoseerd, waardoor er duidelijke lagen of splijtingsvlakken in het materiaal aanwezig zijn.
  • Bewerkbaarheid en uitdagingen: die gelaagdheid is precies waar de moeilijkheid zit. Tijdens het bewerken loop je het risico dat de steen langs deze lagen splijt of afbrokkelt, precies op een plek waar je dat niet wilt. Het maakt de steen onvoorspelbaar en minder geschikt voor fijne details, dunne uitstekende delen, of voor beelden die enige structurele integriteit moeten hebben. Voor een eerste, eenvoudige vormstudie of een klein decoratief object kan het prima zijn, maar voor het serieuzere werk, en zeker voor een tuinbeeld, is het niet onze keuze in het atelier.

Dan komen we bij de speksteensoort waar mijn hart, en dat van veel serieuze speksteenbewerkers, sneller van gaat kloppen: de Braziliaanse speksteen, en dan met name de prachtige groen/grijze varianten.

• Braziliaanse speksteen (onze groen/grijze favoriet)
  • Uiterlijk: deze speksteen heeft vaak een diepere, rijkere kleur, variërend van zacht grijsgroen en appelgroen tot diepere olijf- en antraciettinten, vaak met subtiele schakeringen of een mooie, zachte marmering. De uitstraling is over het algemeen rustiger en natuurlijker dan veel van de bontgekleurde Aziatische varianten.
  • Geologische achtergrond en structuur: hoewel ook een talkhoudend gesteente, heeft de Braziliaanse speksteen die wij prefereren vaak een veel homogenere, dichtere en compactere structuur. De geologische ontstaansgeschiedenis is anders, wat resulteert in een materiaal met minder interne breuklijnen en een meer consistente kwaliteit.
  • Bewerkbaarheid en voordelen: deze homogeniteit maakt de Braziliaanse speksteen veel voorspelbaarder en prettiger om mee te werken als je streeft naar een verfijnder en duurzamer resultaat. Het laat zich prachtig raspen en schuren tot een zijdezacht, soms bijna wasachtig oppervlak, en kan een mooie, diepe glans krijgen. Hoewel nog steeds een zachte steen, is hij over het algemeen wat taaier en minder bros dan veel Aziatische varianten. Dit maakt hem beter geschikt voor meer gedetailleerd werk en voor vormen die wat meer ‘body’ moeten hebben. En, heel belangrijk: dit is de soort die wij in het atelier aanbevelen en gebruiken als je een beeld voor in de tuin overweegt.

Het verschil in werkbaarheid en duurzaamheid tussen deze typen speksteen is echt aanzienlijk. Het is dus cruciaal om te weten met welke soort je te maken hebt, zeker als je ambities verder reiken dan een eerste probeersel.

Werken met Braziliaanse speksteen: Intuïtie, organische vormen en de vreugde van het creëren
De Braziliaanse speksteen, met zijn relatieve zachtheid en toch solide karakter, nodigt uit tot een intuïtieve, organische manier van beeldhouwen. Het is een materiaal dat je bijna uitdaagt om ‘zonder plan’ te beginnen en de vorm al werkend te laten ontstaan.

• De dans van vormvinden. Je kiest een blok, je bekijkt het van alle kanten, je voelt het gewicht en de textuur. Misschien heb je een vaag idee, een gevoel, een herinnering aan een natuurlijke vorm – een gladgeslepen kiezel, een ontluikende knop, de curve van een schelp. Met de rasp begin je materiaal weg te nemen, en langzaam, als in een soort dans met de steen, onthult de vorm zich. Je reageert op wat er gebeurt, op de lijnen die ontstaan, op de manier waarop het licht over de beginnende rondingen speelt.

• ​Perfect voor organische expressie. De steen leent zich bij uitstek voor vloeiende, afgeronde, biomorfe vormen. Scherpe, hoekige geometrie is minder vanzelfsprekend in speksteen (hoewel zeker niet onmogelijk met de Braziliaanse soort!), maar de zachte, sensuele rondingen die je erin kunt bereiken, zijn een lust voor het oog en de hand.
• Directheid en plezier. Omdat je niet met zware hamers en beitels hoeft te werken (hoewel een kleine hamer en een eenvoudige beitel soms handig kunnen zijn om grotere stukken van de Braziliaanse variant te verwijderen), is het proces heel direct en intiem. Je hebt letterlijk contact met de steen via je rasp of vijl. Het is een speelse, bijna meditatieve bezigheid, die enorm veel voldoening kan geven.

Jouw eerste beeld voor in de tuin: Braziliaanse speksteen als verrassend duurzame keuze?
"Een spekstenen beeld in de tuin? Maar Simone, dat is toch veel te zacht, dat verweert toch meteen?" Dat is een reactie die ik vaak hoor. En voor veel van die gelaagde, broze Aziatische spekstenen is dat absoluut waar. Die moet je lekker binnen houden. Maar de dichtere, meer compacte Braziliaanse speksteen, zeker de groen/grijze varianten, is verrassend weerbestendig!

• Relatieve duurzaamheid. Begrijp me goed, het is geen graniet of hardsteen. Het zal na verloop van tijd in de buitenlucht zeker tekenen van verwering gaan vertonen, een patina krijgen, misschien wat van zijn scherpte verliezen. Maar dat is juist ook de charme! Een spekstenen beeld in de tuin leeft mee met de seizoenen, met de elementen. Het wordt een onderdeel van de natuurlijke omgeving.
• Behandeling en plaatsing. Om de levensduur te verlengen, kun je een beeld van Braziliaanse speksteen impregneren met een speciale steenwas of sealer. Dit helpt om het waterafstotend te maken. Een beschutte plek, bijvoorbeeld onder een afdakje of tussen winterharde planten, helpt natuurlijk ook.
• Natuurlijke harmonie. De natuurlijke kleuren van Braziliaanse speksteen – die mooie groen- en grijstinten – passen vaak prachtig in een tuinomgeving. Ze harmoniëren met het bladgroen, de aardetinten en de kleuren van andere natuurlijke materialen.
• De voldoening van een eigen tuinbeeld. Hoe geweldig is het om een beeld dat je met je eigen handen hebt gemaakt, een plek te kunnen geven in je tuin? Een persoonlijk accent, een stille metgezel tussen het groen, een bron van dagelijkse vreugde. Met Braziliaanse speksteen is dat absoluut haalbaar, ook voor een beginnende beeldhouwer.

In ons atelier hebben we al vele cursisten begeleid bij het maken van hun eerste (of tweede, of derde…) tuinbeeld in deze prachtige Braziliaanse speksteen, en de resultaten zijn altijd weer verrassend en hartverwarmend.

Van DIY-pakket tot uniek tuinbeeld: De groei van een hobby-beeldhouwer
Als je begonnen bent met een Samstone DIY-pakket, heb je de eerste, belangrijke stappen al gezet. Je hebt het materiaal gevoeld, je hebt de basis van het raspen en schuren ervaren. De Zaterdagworkshops, of een van onze doorlopende cursussen, in Beeldhouwatelier Simone van Olst kunnen je helpen om die ervaring naar een volgend niveau te tillen.

• Werken met ruwe steen. In het atelier maak je kennis met grotere, ruwe blokken Braziliaanse speksteen. Je leert hoe je zo’n blok ‘leest’ en hoe je jouw eigen ontwerp erin kunt vinden en bevrijden.
• Verfijning van techniek. We gaan dieper in op rasp- en vijltechnieken, op het creëren van vloeiende overgangen, op het bereiken van een prachtige, zachte afwerking.
• Gereedschapskennis. Je leert werken met een breder scala aan gereedschappen die specifiek geschikt zijn voor speksteen.
• Begeleiding op maat. Of je nu een abstracte, organische vorm wilt maken of een gestileerd dier of mensfiguur, ik (en eventueel Alex, met zijn oog voor structuur) help je om jouw idee te realiseren.
• De sprong naar groter en duurzamer. De Zomeracademie, of een reeks verdiepingsworkshops kunnen je de tijd en de vaardigheden geven om een substantieel tuinbeeld te maken waar je jarenlang plezier van zult hebben.

De "verborgen kwaliteiten" van speksteen ontsloten: Meer dan een beginnerssteen
Ik hoop dat deze blog je heeft laten zien dat speksteen veel meer is dan alleen een zacht, makkelijk steentje voor kleine frutsels. Zeker de kwalitatief hoogwaardige Braziliaanse speksteen heeft een enorme potentie:

• Een toegankelijke leermeester. Het is de perfecte steen om fundamentele beeldhouwprincipes te leren en je ruimtelijk inzicht te ontwikkelen, zonder de fysieke en technische barrières van hardere steensoorten.
• Een medium voor intuïtieve expressie. Het nodigt uit tot een speelse, directe en organische manier van werken, waarbij je je kunt laten leiden door je gevoel en het materiaal.
• Verrassende duurzaamheid (mits de juiste soort!). Het biedt de mogelijkheid om blijvende werken te creëren, zelfs voor buiten.
• Unieke esthetische kwaliteiten. Zijn warme kleuren, zachte glans en tactiele aantrekkingskracht maken het tot een geliefd materiaal voor zowel makers als beschouwers.

Conclusie: Omarm de zachte kracht van speksteen
Speksteen, en dan met name die prachtige, solide Braziliaanse variant, verdient een ereplaats in de wereld van de beeldhouwkunst. Het is een steen die je uitnodigt tot een intieme dialoog, die je beloont met snelle resultaten maar ook met de mogelijkheid tot diepgaande verfijning, en die je de vreugde laat ervaren van het scheppen met je eigen handen.

Of je nu net begint na een Samstone-pakketje, of al meer ervaring hebt en op zoek bent naar een materiaal dat zich leent voor organische, intuïtieve vormen – ik moedig je van harte aan om de verborgen kwaliteiten van speksteen te (her)ontdekken. 

En als je dat wilt doen in een inspirerende omgeving, met deskundige begeleiding en toegang tot de beste materialen, dan ben je natuurlijk van harte welkom in mijn Beeldhouwatelier Simone van Olst in Leiden.
​
Kom de zachte krachtpatser zelf ervaren!

Met een warme en creatieve groet,
​
Simone van Olst
Beeldhouwatelier Simone van Olst, Leiden