Tilda Swinton en de ziel van kunst: Waarom we allemaal kunstenaars moeten zijn

Soms, op zo’n druilerige donderdagmiddag in het atelier, de geur van steenstof hangt in de lucht en je ziet de stiltes vallen tussen de beitel-slagen door. Dan ben ik in mijn element. Maar het is niet alleen het zagen of het hakken. Het is dat moment dat je even helemaal opgaat in wat je aan het doen bent. Dat is waar de magie zit.

Laatst las ik iets dat me direct terug bracht naar zo’n moment. Het was een citaat van de Britse actrice Tilda Swinton. Tilda, voor wie haar niet kent, is zo’n zeldzaamheid in Hollywood. Ze is een kameleon, iemand die zich totaal overgeeft aan haar rol, of het nu in een commerciële blockbuster is, of in een obscure arthousefilm. Denk aan haar in Orlando, waar ze een man is die verandert in een vrouw, of aan haar meesterlijke rollen in films van Wes Anderson. Ze is niet zomaar een actrice, ze is een kunstenaar. En precies dat, die diepte en authenticiteit, is wat haar woorden zo raak maakt.

In een interview met de BBC in 2021, over haar film Memoria, vertelde Swinton iets wat me niet meer losliet. Ze sprak over de kracht van kunst en zei: "Art is good for my soul precisely because it reminds me that we have souls in the first place." Dat ene zinnetje… het raakte me recht in het hart. Misschien omdat het precies de vinger op de zere plek legt van waarom we doen wat we doen, hier in het atelier.

Wanneer vergeten we dat we een ziel hebben?
Laten we eerlijk zijn: in de alledaagse hectiek van deadlines, boodschappenlijstjes en volle agenda’s vergeten we soms wie we echt zijn. Onze ziel lijkt dan te verdrinken in een zee van 'moeten'. We worden geconsumeerd door de buitenwereld en verliezen de verbinding met ons innerlijk. De meeste mensen denken bij kunst aan iets dat in een museum hangt. Iets van anderen. Iets dat je ‘begrijpt’ of niet ‘begrijpt’. Maar kunst, en Tilda Swinton snapt dat, is zoveel meer. Het is een spiegel. Een directe lijn naar die vergeten, verborgen delen van onszelf.
​
Kunst is niet iets wat je alleen maakt. Het is iets wat je ontdekt. Je ontdekt de lijnen, de vormen en de texturen. Maar tegelijkertijd ontdek je de rust, de flow en de concentratie in jezelf. De stenen die hier in het atelier liggen te wachten – van het zachte speksteen tot het harde albast – zijn niet zomaar brokken rots. Het zijn dragers van potentieel. Elk stukje steen heeft al een vorm in zich. Jouw taak als kunstenaar is niet om iets te verzinnen wat er nog niet is, maar om de sluier weg te halen en te onthullen wat er al was. Dat proces is wat Tilda zo mooi verwoordt: het is de ontdekking van de ziel, zowel die van de steen als die van jezelf.

De chaos en het proces
Ik heb zelf autisme met ADHD, en ik zie dat niet als een beperking. Eerder als een superkracht. Mijn hoofd is een creatieve databank vol ideeën en verbanden. Soms is dat chaotisch, dat geef ik toe. Maar die chaos is juist de voedingsbodem voor creativiteit. De ‘Chaos schriftje’ methode die ik heb ontwikkeld, is daar een voorbeeld van. Het is een manier om al die losse gedachten en flarden van inspiratie vast te leggen en er later iets moois uit te distilleren.

Het beeldhouwen is voor mij de ultieme meditatie in chaos. Het is de plek waar al die creatieve energie een focus krijgt. De eerste stap is vaak een beetje rommelig. Je begint met een idee, een vaag beeld, maar gaandeweg pakt de steen de leiding. Dan is het een dans, een dialoog. Je luistert naar de steen en de steen luistert naar jou. En in die dialoog word je herinnerd aan je eigen essentie. Je voelt de spanning tussen wat je wilt maken en wat de steen toelaat. Het is een les in geduld, in loslaten, in luisteren.

Dat is wat Tilda Swintons woorden zo treffend maakt: kunst is niet het resultaat. Het is het proces. En dat proces herinnert je aan je eigen innerlijke wereld, je eigen zielenroerselen.

Beeldhouwen als reis naar binnen
We leven in een wereld waarin alles snel moet en direct resultaat moet opleveren. Maar beeldhouwen is anders. Het is traag. Het vraagt tijd. Het dwingt je om te vertragen. Hier, in ons atelier, zie ik het elke keer weer gebeuren. Mensen komen binnen met hun hoofd vol. Ze zijn moe, gestrest, of op zoek naar iets ondefinieerbaars. Eerst zijn ze onwennig met de beitels en het steen. De eerste klap is vaak voorzichtig, bijna verontschuldigend.

Maar dan, na een uur, of misschien twee, zie je de schouders zakken. De ademhaling wordt rustiger. De ogen krijgen een andere glans. Ze zijn niet meer bezig met wat ze ‘moeten’ doen, maar met wat ze ‘aan het doen’ zijn. Ze zijn op reis gegaan, niet naar een exotische bestemming, maar naar binnen. Ze vinden hun eigen ritme, de klank van hun eigen hamer op de beitel. Die klank is een dialoog met hun ziel. Het is het geluid van herinnerd worden aan wie je bent.

Neem nu albast. Zelf ben ik er gek op. Albast is zo prachtig, met al die doorschijnende lagen en patronen. Werken in albast voelt als het ontdekken van een geheime wereld. Het is een reis van buiten naar binnen, waarbij elke schil die je weghaalt een nieuw mysterie onthult. Precies zoals bij jezelf, toch? De lagen van aannames, de verwachtingen van anderen, de angsten… stap voor stap, beitel voor beitel, kom je dichter bij de kern.

Inspiratie uit onverwachte hoeken
Ik haal zelf veel inspiratie uit kunstmusea. Ik ben gek op experimentele kunst, vooral als die driedimensionaal is. Of het nu de ruwe texturen van een beeld van Anish Kapoor zijn of de delicate vormen van Barbara Hepworth. Kunst herinnert me er steeds aan dat er geen één manier is om de wereld te zien. Iedereen heeft een unieke blik en een unieke ziel.

Het is diezelfde gedachte die we hier in het atelier proberen te stimuleren. De materialen – of het nu speksteen is voor de beginners of albast en marmer voor de meer ervaren beeldhouwers – zijn slechts de tools. De echte kunst zit in de persoon die ermee werkt. De kunst is om je eigen verhaal te vertellen, je eigen ziel te onthullen.

En ja, dat is soms eng. Je bent kwetsbaar. Je durft iets te maken wat misschien niet ‘perfect’ is. Maar wie bepaalt dat perfectionisme eigenlijk? De rommeligheid, die onverwachte hoek, die imperfecte lijn – dat is waar de menselijkheid en de authenticiteit in zit. Dat is de ziel.

De verbinding met het atelier
Ons atelier in Leiden, de plek die Alex en ik al bijna 25 jaar runnen, is meer dan alleen een werkplaats. Het is een oase. Een plek waar je even kunt ontsnappen aan de buitenwereld en de verbinding met jezelf kunt herstellen. De lessen op dinsdag- en woensdagavond, de fijne zaterdag workshops en de lessen overdag op donderdag, vrijdag en zaterdag – ze zijn niet alleen bedoeld om je techniek te leren. Ze zijn een uitnodiging om diepere lagen in jezelf aan te boren. Om, met de woorden van Tilda Swinton, herinnerd te worden aan het feit dat je een ziel hebt.

Ik denk dat Tilda het zo goed heeft verwoord. Kunst is niet voor de elite of voor degenen die er ‘talent’ voor hebben. Kunst is voor iedereen die de behoefte voelt om te creëren, te ontdekken en te verbinden. Het is voor iedereen die wil ontsnappen aan de oppervlakkigheid van het leven en terug wil naar de kern.

Die kern is de plek waar je je verborgen krachten vindt, waar je je eigen stem hoort en waar je je eigen waarheid ontdekt. Ik geloof dat we allemaal geboren zijn met de wens om te creëren, maar dat we die wens door de jaren heen soms zijn kwijtgeraakt. Het is tijd om die weer wakker te schudden.

Het gaat niet over het maken van een ‘mooi’ beeld. Het gaat over de reis die je maakt om het te creëren.

​Het gaat over het moment dat je de steen vastpakt en weet: ik kan iets maken wat alleen ik kan maken.

Het gaat over het voelen van de verbinding met het materiaal, met de ruimte en, het allerbelangrijkste, met jezelf.

Hier in ons atelier zie je het elke dag: mensen die binnenkomen en die een uurtje later al een totaal andere houding hebben. De spanning in de schouders verdwijnt, de blik wordt helderder. Ze zijn bezig met hun eigen ziel, en dat is zo prachtig om te zien.

Je eigen ziel vinden in steen, wanneer heb JIJ tijd om te beginnen?
Ben je ook op zoek naar die verbinding? Voel je de behoefte om iets te doen wat je ziel voedt in plaats van leegzuigt? Dan is het misschien tijd om die drempel over te stappen.

Het maakt niet uit of je nog nooit een beitel hebt vastgehad. Iedereen begint ergens. En hier, in het atelier, begeleiden we je graag op die reis. We hebben alles wat je nodig hebt, van de stenen tot het gereedschap, en we staan altijd klaar met raad en daad. Het gaat niet om perfectie, maar om het proces, om de ontdekking van de ziel.
​
Dus, ben je klaar om de verbinding te maken?

Klaar om je eigen innerlijke wereld te ontdekken?
Dan is onze doorlopende cursus op dinsdag- en woensdagavond en donderdag- , vrijdag en zaterdag (ochtend of middag) perfect voor jou. Je kunt instromen wanneer je wilt en werkt op je eigen tempo, met de begeleiding van mij of Alex. Of kom een keer proeven tijdens de fijne zaterdag workshop van 10:00 tot 16:00. Dé perfecte manier om te ontdekken of beeldhouwen iets voor jou is.

Ik hoop je snel te zien, hier in het atelier, waar we samen de ziel van kunst kunnen ontdekken.