Travertijn: Aardse warmte en tijdloze structuur – Van Romeinse pracht tot moderne precisie

Lieve steenbewonderaars, makers met een gevoel voor historie, en iedereen die de warme omhelzing van een aardse steen kan waarderen,

Welkom terug bij "Uit Mijn Inspiratiebronnen"! Ik ben Simone van Olst. Vandaag wil ik het met je hebben over een steensoort die een directe lijn lijkt te trekken van de klassieke oudheid naar het heden, een materiaal dat zowel een robuuste, aardse kracht als een verrassende, subtiele elegantie in zich draagt: travertijn. Misschien ken je het van de indrukwekkende Romeinse bouwwerken zoals het Colosseum, of van de warme, crèmekleurige vloeren en wandbekledingen in moderne architectuur. Maar travertijn is zoveel meer dan een bouwmateriaal; het is een steen met een uniek karakter, een eigen verhaal, en een wereld aan mogelijkheden voor ons als beeldhouwers.

In mijn Beeldhouwatelier Simone van Olst in Leiden hebben we een diep respect voor de diversiteit van steen. Elke soort heeft zijn eigen persoonlijkheid, zijn eigen uitdagingen en zijn eigen beloningen. Travertijn, met zijn kenmerkende poreuze structuur en zijn warme, aardse kleurenpalet, neemt daarin een bijzondere plaats in. Het is een steen die je uitnodigt om na te denken over tijd, over natuurlijke processen, en over de manier waarop een oppervlak textuur kan bijdragen aan de expressie van een vorm. En het is fascinerend om te zien hoe mijn collega en man, Alex Sluimer, met zijn liefde voor geometrische precisie, de dialoog aangaat met dit van nature zo organisch en ‘levendig’ ogende materiaal.

Travertijn: Een geschenk van water en tijd – De ontstaansgeschiedenis van een bijzondere steen
Om travertijn echt te begrijpen en te waarderen, helpt het om iets te weten over zijn ontstaan. Het is geen steen die diep in de aarde onder enorme druk is gevormd zoals marmer of graniet. Nee, travertijn is een vorm van kalksteen die op een veel directere, bijna ‘oppervlakkige’ manier ontstaat: door de neerslag van calciumcarbonaat uit mineraalrijk water, vaak bij warmwaterbronnen of in kalksteengrotten.​

• De rol van water en koolzuur. Het proces begint wanneer water door kalksteenlagen sijpelt en calciumcarbonaat oplost. Bij een bron, waar dit water aan de oppervlakte komt, daalt de druk en ontsnapt koolzuurgas. Hierdoor kan het calciumcarbonaat niet langer in oplossing blijven en slaat het neer, laagje voor laagje, vaak rondom plantenresten, takjes of andere organische materialen.
• De kenmerkende poriën. Juist die ingesloten organische materialen, of de gasbelletjes die tijdens het proces ontsnappen, zorgen voor de karakteristieke gaten en poriën in travertijn. Het is dus geen teken van ‘slechte kwaliteit’, maar een inherent onderdeel van zijn ontstaansgeschiedenis en zijn charme!
• Een historische favoriet. De Romeinen waren al grote fans van travertijn. De belangrijkste groeven lagen (en liggen nog steeds) in de buurt van Tivoli, vlakbij Rome. De naam "travertijn" is dan ook afgeleid van het Latijnse "lapis tiburtinus", wat "steen van Tibur" (de oude naam voor Tivoli) betekent. Het Colosseum, de Trevifontein, de zuilen van de Sint-Pietersbasiliek – ze getuigen allemaal van de duurzaamheid en de tijdloze schoonheid van dit materiaal.

Deze ontstaansgeschiedenis, zo direct verbonden met water, aarde en de processen van neerslag en opbouw, geeft travertijn voor mij een heel organisch en levendig karakter, ondanks zijn steenharde realiteit.

De vele tinten en texturen van travertijn: Een aards palet voor de kunstenaar
Travertijn is geen eenheidsworst. Afhankelijk van de specifieke geologische omstandigheden en de mineralen die in het water aanwezig waren tijdens de vorming, komt het voor in een prachtig palet aan aardse kleuren en texturen:

• Kleuren. De meest bekende zijn de warme, crèmekleurige en beige varianten. Maar je vindt ook travertijn in zachte gelen (Giallo), goudbruine tinten, rozige nuances, en zelfs diepere, roestbruine of roodachtige kleuren (vaak door een hoger ijzergehalte). Er is zelfs zilvergrijs travertijn. Elke kleur brengt zijn eigen sfeer en associaties met zich mee.
• Textuur en structuur. De poriën kunnen variëren van heel klein en subtiel tot groot en grillig. Soms wordt travertijn verkocht met de poriën ‘gevuld’ (meestal met een hars of cement in een bijpassende kleur) voor een gladder oppervlak, wat vaak in de bouw wordt toegepast. Als beeldhouwer kun je er echter ook voor kiezen om de poriën juist open te laten en de natuurlijke textuur te benadrukken.

• ​Lagen en tekening. Travertijn heeft vaak een duidelijke gelaagdheid, als een soort jaarringen die het langzame proces van afzetting laten zien. Deze lagen kunnen parallel lopen, maar ook golvend of onregelmatig zijn, wat prachtige, natuurlijke tekeningen in de steen veroorzaakt. Soms zie je zelfs afdrukken van bladeren of takjes die in de steen bewaard zijn gebleven. De keuze van een specifiek blok travertijn is dus al een creatieve daad op zich. Ga je voor een egale, rustige variant, of juist voor een stuk met een uitgesproken tekening en veel textuur? Elke keuze heeft invloed op het uiteindelijke karakter van je beeld.

Werken met travertijn: Een aardse dans tussen structuur en verrassing
Het bewerken van travertijn is een unieke ervaring, die verschilt van het werken met bijvoorbeeld marmer of graniet.

• Bewerkbaarheid. Over het algemeen is travertijn een relatief makkelijk te bewerken steensoort, zeker vergeleken met de echt harde steensoorten. Het laat zich goed zagen, hakken, raspen en schuren. De hardheid kan echter variëren, afhankelijk van de dichtheid en de specifieke mineraalsamenstelling.
• Omgaan met de poriën en lagen. De porositeit en de gelaagdheid zijn de belangrijkste aandachtspunten. Je moet voorzichtig zijn dat de randen van de poriën niet afbrokkelen, of dat de steen langs een zwakke laag splijt. Dit vraagt om een goede techniek en scherp gereedschap. Soms moet je je ontwerp aanpassen aan een onverwachte holte of een hardere insluiting die je tegenkomt. Het is een constante dialoog met het materiaal.
• Afwerking. Travertijn kan op verschillende manieren worden afgewerkt. Je kunt het polijsten voor een zachte glans (hoewel een hoogglans, zoals bij marmer, lastiger is als de poriën ongevuld blijven). Maar je kunt er ook voor kiezen om de textuur juist te benadrukken door een meer matte, gezoete, of zelfs een ruwere afwerking. Het vullen van de poriën voor een strakker resultaat is ook een optie, hoewel ik persoonlijk vaak de charme van de natuurlijke textuur prefereer.
• De warmte van het materiaal. Wat ik zelf zo prettig vind aan het werken met travertijn, is de fysieke warmte die het uitstraalt. Het voelt minder koel aan dan veel andere steensoorten, wat het een heel aaibaar en toegankelijk karakter geeft.

Alex Sluimer en de geometrie van aardse lagen: Travertijn als canvas voor precisie
En dan de vraag: hoe verhoudt deze aardse, gelaagde en poreuze steen zich tot de strakke, geometrische en wiskundig geïnspireerde beeldhouwkunst van mijn collega Alex Sluimer? Op het eerste gezicht lijkt er misschien een contradictie. Maar Alex, met zijn analytische blik en zijn diepe begrip van materiaal en structuur, ziet juist in travertijn boeiende mogelijkheden en uitdagingen.

• De keuze van travertijn voor geometrisch werk. Alex zal voor zijn precieze, geometrische vormen vaak op zoek gaan naar de dichtere, meer homogene varianten van travertijn, waarin de poriën minder dominant zijn of de gelaagdheid subtieler is. Hij wil de puurheid van zijn geometrische concept niet laten ‘verstoren’ door een al te grillige textuur. Maar soms kan hij er juist ook voor kiezen om een stuk te gebruiken waarin de natuurlijke tekening of textuur een bewust contrast of een dialoog aangaat met de opgelegde geometrische vorm.
• Het spanningsveld tussen vorm en textuur. Stel je een perfecte kubus voor, uitgevoerd in een travertijn met een duidelijke, horizontale gelaagdheid. De strakke, door de mens bedachte vorm van de kubus wordt dan doorsneden en verlevendigd door de natuurlijke, organische lijnen van de steen. Dit creëert een fascinerend spanningsveld, een gesprek tussen de ratio van de geometrie en de ‘toevalligheid’ van de natuur. Alex kan ervoor kiezen om de poriën te vullen voor een strakker, moderner oppervlak, of ze juist open te laten om de textuur te benadrukken, wat een meer ‘brutalistisch’ of aards gevoel geeft aan zijn geometrie.
• Licht en schaduw op een poreus oppervlak. Het spel van licht en schaduw op travertijn is heel anders dan op een gladgepolijst marmer of een industrieel materiaal als metaal. Het licht wordt deels geabsorbeerd door de matte textuur, en de kleine holtes en poriën creëren een subtiel, levendig schaduwspel op de geometrische vlakken. Dit kan de hardheid van de geometrie verzachten en er een onverwachte warmte en tactiliteit aan geven.

• ​De historische dimensie. Het gebruik van travertijn, een materiaal met zo’n rijke architectonische geschiedenis die teruggaat tot de Romeinen, voor strakke, moderne, geometrische sculpturen, plaatst die vormen in een interessant historisch perspectief. Het is een brug tussen de klassieke bouwkunst en de abstracte kunst van de 20e en 21e eeuw. Alex’ benadering van travertijn laat zien dat precisie en structuur niet per se koud of afstandelijk hoeven te zijn. Door te kiezen voor een materiaal met zo’n inherente warmte en aardse uitstraling, krijgen zijn geometrische werken een extra laag van toegankelijkheid en menselijkheid.

Wat de "aardse elegantie" van travertijn jou als (steen)beeldhouwer kan leren
Of je nu figuratief, organisch abstract of geometrisch werkt, travertijn biedt waardevolle lessen en inspiratie:

1. Omarm de "imperfectie" als karakter. Travertijn leert je dat de natuurlijke ‘onvolkomenheden’ van een steen – de poriën, de aders, de kleurvariaties – geen fouten zijn, maar juist karaktertrekken die je kunt benutten in je ontwerp. Het gaat niet altijd om het streven naar een perfect, uniform oppervlak.
2. Textuur als expressief element. De unieke textuur van travertijn kan een integraal onderdeel worden van de expressie van je beeld. Het kan zachtheid, aardsheid, ouderdom of juist een verrassende lichtheid suggereren.
3. Werken met warmte en aardsheid. Als je sculpturen wilt maken die een sterke verbinding hebben met de aarde, met de natuur, met geschiedenis, dan is travertijn een prachtig medium. Zijn warme kleuren en natuurlijke uitstraling lenen zich daar uitstekend voor.
4. Ruimtelijke kwaliteiten ondanks textuur. Zelfs met een uitgesproken textuur blijven de fundamentele principes van vorm, massa, lijn en ruimte cruciaal. Travertijn daagt je uit om te onderzoeken hoe deze elementen interageren met een levendig oppervlak.

Onze ervaringen met travertijn in het atelier
In ons Beeldhouwatelier Simone van Olst in Leiden moedigen we studenten aan om met verschillende steensoorten te experimenteren, en travertijn is daar zeker een van.

• Een steen met vele mogelijkheden. We laten zien hoe travertijn geschikt kan zijn voor zowel organische, vloeiende vormen (waarbij de natuurlijke tekening mooi gevolgd kan worden) als voor meer gestructureerde, abstracte ontwerpen (waarbij de textuur een extra dimensie toevoegt).
• De juiste keuze maken. We helpen studenten bij het selecteren van het juiste blok travertijn voor hun specifieke project. Een stuk met grote, open poriën vraagt om een andere aanpak dan een dichtere, fijnere variant.

• Techniek en geduld. We besteden aandacht aan de specifieke technieken die nodig zijn om travertijn goed te bewerken, met respect voor zijn structuur en kwetsbaarheden. Geduld en een zachte hand zijn vaak belangrijker dan brute kracht.

Het is altijd weer een genot om te zien hoe cursisten de unieke kwaliteiten van deze steen ontdekken en zich laten inspireren door zijn aardse elegantie.

Travertijn – Een steen die verhalen vertelt
Travertijn is voor mij veel meer dan alleen een bouwmateriaal. Het is een steen die verhalen vertelt – verhalen over water, over tijd, over de processen die onze aarde vormen. Het is een steen met een warme, uitnodigende ziel, die de beeldhouwer uitdaagt om een dialoog aan te gaan met zijn unieke textuur en zijn rijke geschiedenis.

Of je nu geïnspireerd wordt door de Romeinse ruïnes, de strakke lijnen van moderne architectuur, of de abstracte geometrie van een kunstenaar als Alex Sluimer, travertijn biedt een prachtig en veelzijdig canvas voor jouw sculpturale ideeën. Het is een materiaal dat de brug slaat tussen het verleden en het heden, tussen de organische kracht van de natuur en de creatieve visie van de mens.

Ik hoop dat deze blog je nieuwsgierig heeft gemaakt naar de gelaagde schoonheid van travertijn. Kijk de volgende keer dat je een gebouw of een beeld van deze steen ziet eens met andere ogen. Voel de warmte, bestudeer de textuur, en laat je inspireren door zijn tijdloze, aardse elegantie. En wie weet, misschien krijg je zelf wel zin om de uitdaging aan te gaan en jouw eigen verhaal in dit prachtige materiaal te kappen. In ons atelier in Leiden ben je altijd welkom om die reis te beginnen.

Met warme en creatieve groet,

Simone van Olst
Beeldhouwatelier Simone van Olst, Leiden