Voorbij het doek, in de steen: Nieuwe dimensies van inspiratie uit de schilderkunst voor de beeldhouwer

In onze vorige verkenning hebben we de rijke, formele lessen besproken die de steenbeeldhouwer kan trekken uit de schilderkunst – de meesterlijke composities, het spel van licht en schaduw, de kracht van lijn en contour. We hebben gezien hoe deze elementen, hoewel geuit in een tweedimensionaal medium, een verrassend directe relevantie hebben voor het driedimensionale werk in steen. Maar de bron van inspiratie die schilderijen bieden, is nog lang niet uitgeput. Sterker nog, de meest transformerende ontdekkingen liggen vaak voorbij deze initiële, formele analyse, in de diepere lagen van betekenis, emotie en concept die een schilderij kan herbergen.

Bij ons beeldhouwatelier Simone van Olst in Leiden, waar ik, Simone van Olst, en Alex  Sluimer voortdurend zoeken naar manieren om de expressieve mogelijkheden van steen uit te breiden, geloven we dat een actieve, vragende dialoog met de schilderkunst kan leiden tot beeldhouwwerk dat niet alleen technisch bekwaam is, maar ook resoneert met een diepere, persoonlijke en universele zeggingskracht. Deze blog nodig ik je uit om verder te reizen, om de schilderkunst te benaderen niet als een statische bron van visuele data, maar als een levende gesprekspartner die je kan uitdagen, prikkelen en motiveren om jouw eigen beeldhouwwerk in steen naar ongekende hoogten te stuwen.

Het gaat erom de schilderkunst te benaderen met een nieuw soort nieuwsgierigheid, een die verder graaft dan de oppervlakte. Wat als we ons niet alleen afvragen hoe een schilder een bepaald effect bereikt, maar ook waarom? Welk verhaal fluistert er tussen de penseelstreken? Welke onuitgesproken emoties liggen er besloten in de gekozen kleuren, hoe subtiel ook? En hoe kunnen wij, als beeldhouwers in steen, deze ongrijpbare essenties vangen en transformeren in de tastbare, permanente realiteit van ons gekozen materiaal? Dit vereist een verschuiving in perspectief: van passieve observator naar actieve interpretator, van louter bewonderaar naar creatieve medeplichtige. Het is een proces dat moed vraagt – de moed om te experimenteren, om de geijkte paden te verlaten, en om de unieke stem van de steen te laten samensmelten met de echo’s van het doek.

Een van de rijkste, en misschien wel meest uitdagende, invalshoeken is de verkenning van narratief en storytelling in de schilderkunst. Veel schilderijen, van historische taferelen tot intieme genrestukken, bevatten een impliciet of expliciet verhaal. Ze vangen een moment, een interactie, een keerpunt. Voor de beeldhouwer ligt hier de uitdaging om dit narratieve potentieel niet letterlijk te illustreren, maar om de essentie ervan te vertalen naar een driedimensionale vorm die zelf een verhaal oproept. Dit kan betekenen dat men een serie beelden creëert die een sequentie suggereren, of één enkel, krachtig beeld dat een heel verhaal in zich draagt door de gekozen pose, de spanning in de vormen, of de interactie met de omringende ruimte. Denk aan de verstilde spanning in de figuren van Edward Hopper; een beeldhouwer zou deze psychologische lading kunnen vertalen naar een compositie van figuren in steen waarbij de lege ruimte tussen hen net zo veel ‘spreekt’ als de figuren zelf, en zo een verhaal van isolatie of vervreemding oproept. Of neem de dynamische mythen uitgebeeld door barokschilders; in plaats van de hele scène te kopiëren, zou een beeldhouwer zich kunnen concentreren op de piek van de actie, de torsie van een lichaam, de pure energie van het moment, en dit uitdrukken in een krachtige, abstracte of figuratieve vorm die diezelfde narratieve energie uitstraalt. Het gaat om het vinden van een sculpturale equivalent voor de verhalende kracht van het schilderij.

Nauw verwant aan het narratief is de wereld van symboliek en allegorie. Schilders hebben door de eeuwen heen een rijke visuele taal van symbolen gebruikt om diepere betekenissen, morele lessen of filosofische ideeën over te brengen. Een schedel als memento mori, een anker voor hoop, een spiegel voor ijdelheid of zelfreflectie. Voor de hedendaagse steenbeeldhouwer is het niet zozeer een kwestie van deze historische symbolen klakkeloos overnemen, maar van het begrijpen van de functie van symboliek: hoe een object of een vorm kan verwijzen naar iets wat zichzelf overstijgt. Geïnspireerd door de symbolische diepgang in een schilderij, kan de beeldhouwer op zoek gaan naar eigen, hedendaagse symbolen, of universele vormen die een symbolische lading kunnen dragen binnen de context van het beeld. Een ruwe, ongepolijste steen naast een perfect gladde vorm kan bijvoorbeeld symbool staan voor de dualiteit van natuur en cultuur, of van het onbewuste en het bewuste. De manier waarop een spiraalvormige beweging in steen wordt uitgehakt, kan groei, evolutie of innerlijke reis symboliseren, geïnspireerd door hoe een schilder een vergelijkbaar concept via andere visuele middelen heeft aangekaart. Het is een zoektocht naar resonantie, naar vormen die spreken zonder letterlijk te hoeven zijn.

De sociale en historische context waarin een schilderij is ontstaan, biedt eveneens een fascinerende ingang. Een schilderij is nooit een geïsoleerd object; het is een product van zijn tijd, een reflectie van de heersende ideeën, angsten, dromen en conflicten. Goya’s ‘Derde Mei 1808’( is een beroemd schilderij van de Spaanse kunstenaar Francisco Goya. Het toont de executie van Spaanse burgers door Franse soldaten na de opstand van 2 mei 1808 in Madrid. Het schilderij is een krachtige aanklacht tegen oorlogsgeweld en een belangrijk voorbeeld van de romantische kunststroming.) is onlosmakelijk verbonden met de Napoleontische oorlogen en de Spaanse opstand. De portretten van de Hollandse meesters ademen de sfeer van de Gouden Eeuw, met zijn burgerlijke trots en handelsgeest. Door zich te verdiepen in de context van een inspirerend schilderij, kan een hedendaagse beeldhouwer parallellen trekken met de eigen tijd. Hoe kunnen de thema’s van macht, onrecht, hoop of menselijke veerkracht, zoals verbeeld door schilders uit het verleden, opnieuw geïnterpreteerd worden in een hedendaagse stenen sculptuur die reflecteert op onze maatschappelijke vraagstukken? Het schilderij fungeert dan als een historische spiegel, een katalysator die de beeldhouwer aanzet tot het creëren van werk dat niet alleen esthetisch is, maar ook relevant en betekenisvol in de wereld van vandaag. De urgentie of de subtiele kritiek in een oud schilderij kan de vonk zijn voor een krachtig statement in steen.

Misschien wel de meest intieme verbinding kan worden gevonden in de manier waarop schilders psychologische staten en de menselijke conditie weten te vangen. De melancholie in een blik, de spanning in een lichaamshouding, de pure vreugde in een dansend figuur, de complexiteit van menselijke relaties – schilders als Käthe Kollwitz, Edvard Munch of Frida Kahlo hebben ons meesterwerken nagelaten die diep graven in de menselijke psyche. Voor de beeldhouwer in steen, die vaak werkt met de suggestie van de menselijke vorm, al dan niet abstract, ligt hier een enorme bron van inspiratie. Hoe vertaal je een innerlijke staat naar een fysieke vorm? Een gevoel van beklemming kan worden uitgedrukt door ineengedoken, gesloten vormen, waarbij de steen zelf de zwaarte van de emotie lijkt te dragen. Een gevoel van bevrijding of spiritualiteit kan worden gesuggereerd door opwaartse bewegingen, open structuren, en een spel van licht dat door de steen heen lijkt te dringen. Het gaat om het invoelen van de emotionele kern van het schilderij en het vinden van een sculpturale ‘gebaar’ dat diezelfde emotie oproept, zonder woorden, puur door de taal van volume, textuur en de stille aanwezigheid van de steen.

Om deze diepere lagen van inspiratie aan te boren, is het nodig dat de beeldhouwer een actieve dialoog aangaat met het schilderij. Dit is geen passief consumeren, maar een dynamisch proces van vragen stellen en alternatieven verkennen. Een krachtige methode is het hanteren van “Wat als…?” scenario’s. Kijk naar een figuur in een schilderij en vraag: Wat als deze figuur zich omdraait? Wat als de scène vanuit een ander perspectief wordt bekeken? Wat als dit moment van stilte wordt doorbroken door actie, of vice versa? Door dergelijke vragen te stellen, begint de beeldhouwer het schilderij mentaal te ‘her-scheppen’, en in dat proces kunnen nieuwe, originele sculpturale ideeën ontstaan. Het is een speelse, onderzoekende houding die de grenzen van het oorspronkelijke werk aftast en ruimte creëert voor een persoonlijke interpretatie.

Een andere benadering is het extraheren en isoleren van details. Soms kan een klein, bijna onopvallend element in een groot en complex schilderij de krachtigste vonk bevatten. Een specifieke handdruk, de manier waarop een stuk stof valt, een abstract kleurvlak in de achtergrond, de gespannen lijn van een schouder. Door zo’n detail te isoleren, het uit zijn context te lichten en het uit te vergroten – letterlijk of conceptueel – kan het de kiem worden voor een volledig nieuw beeldhouwwerk. Dit detail, bevrijd van zijn oorspronkelijke rol, krijgt de ruimte om zijn eigen verhaal te vertellen, zijn eigen formele en emotionele potentieel te ontvouwen in de driedimensionale wereld van steen.
​
De beeldhouwer kan ook reageren op het onzichtbare of het onuitgesprokene in een schilderij. Wat gebeurt er net buiten het kader? Welke geluiden zouden er te horen zijn? Wat ging er aan dit geschilderde moment vooraf, en wat zal er volgen? Deze speculatieve benadering opent de deur naar een wereld van verbeelding die niet direct zichtbaar is in het schilderij, maar er wel door wordt gesuggereerd. Het is een uitnodiging om de hiaten in te vullen, om de suggesties van de schilder verder te ontwikkelen en ze een fysieke vorm te geven in steen. Een geschilderde deur die op een kier staat, kan inspireren tot een sculptuur die speelt met het concept van doorgangen, van het bekende naar het onbekende.

Er is ook een vorm van kinesthetische empathie die de beeldhouwer kan ontwikkelen. Probeer je voor te stellen hoe de schilder bewoog, de energie van de penseelstreek, de fysieke daad van het creëren. Kan deze fysieke energie, deze ‘lichaamstaal’ van de schilder, vertaald worden naar de fysieke daad van het beeldhouwen? Een snelle, dynamische penseelstreek kan inspireren tot een krachtige, directe slag met de beitel, waarbij de sporen van het gereedschap een integraal onderdeel worden van de expressie. De zorgvuldige, gelaagde opbouw van een glacerend geschilderd oppervlak kan leiden tot een even geduldige, verfijnde afwerking van de steen. Het is een manier om de geest van het maakproces zelf te vangen.

​Verder is het verrijkend om niet alleen naar de afgewerkte meesterwerken te kijken, maar ook naar de schetsen, studies en ondertekeningen van schilders. Vaak onthullen deze voorbereidende werken een directheid, een rauwheid, en een zoektocht naar structuur die zeer ‘sculpturaal’ aanvoelt. De eerste, snelle lijnen waarmee een compositie wordt opgezet, de studies van anatomie of draperie – hierin is de essentie van de vorm vaak nog duidelijker zichtbaar dan in het uiteindelijke, meer uitgewerkte schilderij. Voor de beeldhouwer, die immers ook begint met een ruwe massa en geleidelijk de vorm onthult, kan de energie en de constructieve logica in deze schetsen een enorme inspiratiebron zijn. Zelfs onvoltooide schilderijen kunnen een bijzondere aantrekkingskracht hebben; ze tonen het kunstwerk ‘in wording’, een staat van potentieel die sterk resoneert met het proces van beeldhouwen, waarbij de definitieve vorm zich langzaam uit de steen losmaakt.

Het is ook waardevol om de definitie van ‘schilderkunst’ te verbreden. Inspiratie hoeft niet beperkt te blijven tot de traditionele olieverfschilderijen uit de Westerse canon. Fresco’s, met hun matte oppervlak en aardse pigmenten, kunnen inspireren tot een bepaalde textuur of patina in steen. Manuscript-illuminaties, met hun gedetailleerde lijnvoering en symbolische helderheid, kunnen ideeën aanreiken voor verfijnde reliëfs. De energie en directheid van graffiti of street art kan leiden tot meer spontane, ruwe benaderingen in steen. Digitale schilderkunst, met zijn unieke mogelijkheden voor gelaagdheid en lichteffecten, kan de beeldhouwer uitdagen om na te denken over hoe dergelijke effecten conceptueel vertaald kunnen worden. En laten we de rijke schilder tradities van niet-Westerse culturen niet vergeten: de Japanse sumi-e schilderkunst, met zijn nadruk op de essentie, de leegte en de kracht van de enkele lijn, kan een diepe bron van inspiratie zijn voor een minimalistische, meditatieve benadering van steen. Afrikaanse rotsschilderingen of Aboriginal dot paintings, met hun eigen unieke symboliek en verbinding met het landschap, kunnen de horizon van de beeldhouwer verbreden.

​De sleutel tot al deze benaderingen is het vermijden van de ‘letterlijke valkuil’. Het doel is nooit om een schilderij te imiteren in steen. Dat zou de kracht van beide media ontkennen. De ware kunst ligt in de transformatie, in de interpretatie, in het gebruik van het schilderij als een katalysator voor een nieuw, autonoom kunstwerk in steen. Het schilderij stelt de vragen, werpt de thema’s op, suggereert de sferen; de beeldhouwer antwoordt in de taal van zijn eigen materiaal, met zijn eigen unieke visie.
​
Dit alles vereist een bepaalde mindset: een openheid om te leren, een bereidheid om te experimenteren, en de moed om de eigen comfortzone te verlaten. Het ontwikkelen van een 'sculpteurs filter' bij het bekijken van schilderkunst – een manier van kijken die voortdurend zoekt naar driedimensionaal potentieel – is een vaardigheid die groeit door oefening. Neem de tijd voor museumbezoek, voor het bestuderen van kunstboeken. Laat de indrukken bezinken. Voer een innerlijke dialoog met de kunstwerken. En wees niet bang om te ‘falen’ in het vertaalproces; elke poging, zelfs als die niet direct leidt tot een afgewerkt beeld, is een leerervaring die uw inzicht en uw artistieke vocabulaire vergroot.

Bij Beeldhouwatelier Simone van Olst in Leiden, waar Simone van Olst en Alex Sluimer hun passie voor steen delen, streven we ernaar een omgeving te creëren die precies deze diepgaande, onderzoekende en experimentele benadering van kunst stimuleert. Wij geloven dat de grenzen tussen disciplines poreus zijn, en dat de rijkste ontdekkingen vaak plaatsvinden op de snijvlakken. De stille dialoog tussen het geschilderde doek en de onbewerkte steen is er een van eindeloze mogelijkheden. Door ons open te stellen voor de verhalen, de emoties, de symbolen en de contexten die in de schilderkunst verborgen liggen, en door actief en vragend met deze meesterwerken in gesprek te gaan, kunnen we als steenbeeldhouwers niet alleen onze technische vaardigheden verfijnen, maar ook de ziel van ons werk verdiepen. Het is een uitnodiging om kunst te zien als een groot, onderling verbonden web van menselijke expressie, waarin elke draad, hoe verschillend ook, de potentie heeft om de andere te versterken en te verlichten. En die ontdekkingsreis, die leidt tot een meer geïnspireerd, betekenisvol en authentiek beeldhouwwerk, is een van de grootste vreugden van het kunstenaarschap.